zondag 20 juni 2010

Een avontuurlijke verkenning van een soort niemandsland

Sara Maitland,
A Book of Silence (GB 2008)
Memoires, filosofie, 287 pp.
Nederlandse titel: Stilte als antwoord


Cliché / open deur / waarheid als een koe: stilte is een zeldzaam goed geworden in het hedendaagse Nederland. De auto raast overal, er is altijd wel iemand in zijn mobieltje aan het tetteren, in supermarkten jengelt muzikaal behang, bassen moeten zo hard mogelijk dreunen. En eerlijk is eerlijk: de meeste mensen vinden dat alleen maar prettig en gezellig, die auditieve opvulling, dus wie er anders over denkt, is een neurotische zeurpiet en een zonderling.

Ik ben een neurotische zeurpiet en een zonderling. Sara Maitland, de auteur van dit boek, ook. En toch is A Book of Silence niet echt te karakteriseren als een klaagzang over de alomtegenwoordige herrie in onze wereld. Ten eerste is het veel meer dan dat en ten tweede is het vooral positief: niet een veroordeling van gebabbel en lawaai, maar een avontuurlijke verkenning van wat stilte nu eigenlijk met een mens doet, in positieve en negatieve zin; in haar eigen leven en in dat van anderen, waaronder zowel ascetische kluizenaars als poolreizigers. En het is nog fantastisch geschreven ook.

Het begon bij Sara Maitland met een persoonlijk verlangen naar meer tijd alleen en naar periodes van afzondering, en niet om ergens aan te ontsnappen: "I did not feel I was running away from anything. On the contrary, I wanted more. I had it all and it was not enough. Silence is additional to, not a rejection of, sociability and friends and periods of deep emotional and professional satisfation." (p. 12) En "I began to realise that it was not peace and contentment that I craved, but that awed response to certain phenomena of the 'natural' world in which words, and even normal emotional reactions, fail or rather step away from the experience and there is a silence that is powerful, harsh and essentially inhumane." p. 23)

Ze trok zich 6 weken in haar eentje terug in een afgelegen huisje op een afgelegen Schots eiland en was benieuwd wat er zou gaan gebeuren. Zou het een openbaring zijn of zou ze helemaal gestoord worden, zoals sommige solozeilers of eenzame avonturiers? Het werd een openbaring.

Het eerste dat haar al na een paar dagen opviel was dat alle fysieke ervaringen veel intenser werden. Eten kreeg veel meer smaak, zelfs de eenvoudigste pap. Ze ervoer het weer, temperatuurschommelingen, het verschil tussen nat en droog veel sterker dan anders. Emoties werden heftiger. Remmingen vielen weg. Ze hoorde muziek in het ruisen van de wind - echte muziek. En ze ervoer periodes van diepe vreugde, waarbij de grenzen tussen haarzelf en de wereld om haar heen wegvielen. Voor Maitland waren deze zes weken een oase, maar er zijn in de literatuur ook hele andere ervaringen beschreven, die ze eveneens onderzoekt. Het grote onderscheid is dat zij die in alle vrijheid voor stilte kiezen er gelukkig van worden en dat zij aan wie de stilte gedwongen wordt opgelegd (bijvoorbeeld door eenzame opsluiting of als gevolg van een jammerlijk mislukt avontuur) er letterlijk gek van kunnen worden.

De rest van het boek is onder andere een verkenning van wat stilte betekent in de verschillende godsdiensten (verrassend verschillende dingen) en van de vraag waarom de romantische dichters de stilte en de eenzaamheid opzochten. Opvallend is dat religieuze kluizenaars zich terugtrekken om zichzelf te verliezen en hun ego op te laten gaan in een groter geheel, en dat schrijvers het juist doen om beter tot zichzelf te kunnen doordringen en daardoor interessantere schrijvers te worden. Maitland, een praktiserend katholiek ontdekt al gauw dat de soort stilte die ze op Skye ervaart, met veel aandacht voor meditatie, haar creatieve schrijfader droog legt, waarna ze op zoek gaat naar andere soorten stiltes, als het ware Wordsworth achterna. Daarbij trekt ze ook wouden in en ontdekt daar dat stilte in een gesloten landschap heel wat anders oproept dan die in de weidse vertes van Schotland. De stilte in een woud is geheimzinnig en vol dreigingen omdat je nooit kunt zien wat er achter een boom of in het struikgewas schuilt. Het is de stilte van de geheimen van de sprookjes van Grimm, waar verborgen identiteiten en achtergehouden feiten zo'n grote rol spelen.

Maitland kiest uiteindelijk als haar permanente woning een klein huisje met weids uitzicht in Galloway, waar ze nu on-line schrijfles geeft voor de University of Lancaster. Het klinkt jaloersmakend, maar ik weet niet of ik zelf zo zou kunnen wonen, alhoewel het lezen van dit prachtige en wijze boek bij mij een weldadig gevoel van rust en harmonie opriep.
The overstimulation, of which is noise is a major factor, of modern society has an addictive quality - the more stimulation and novelty you get, the more you feel you need. (p. 135)
Iets om over na te denken.

10 opmerkingen:

  1. Oke Anna, ik sluit me aan bij de club van neurotische zeurpieten want ik ervaar ook dagelijks dat stilte een schaars artikel is geworden. Van maandag t/m vrijdag wordt er gebouwd aan 2 flatgebouwen tegenover mijn huis en in het weekend wordt de sportkantine waar ik op kijk ge(mis)bruikt door hossende en joelende figuren die met de nodige drankjes in hun kraag steeds luidruchitger uiting geven aan hun joie de vivre. Als je vriendelijk vraagt of de 'muziek' een paar decibellen lager gezet kan worden krijg je ten antwoord dat het zo'n mooie zomeravond is en dat mensen dan uit hun dak willen gaan.

    Je boek lijkt me geweldig, maar ik zou er graag een beetje extra tijd bij willen krijgen. Ik ga nu beginnen aan Doctor Glas, daarna zien we wel weer.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Ik lees praktisch geen non-fictie, maar dit klinkt wel heel interessant.

    zij die in alle vrijheid voor stilte kiezen er gelukkig van worden en dat zij aan wie de stilte gedwongen wordt opgelegd (bijvoorbeeld door eenzame opsluiting of als gevolg van een jammerlijk mislukt avontuur) er letterlijk gek van kunnen worden.
    Dit doet me ook denken aan hoe verschillend Jan Wolkers en Godfried Bomans reageerden op hun verblijf op Rottumerplaat. Wolkers trok vol enthousiasme de natuur in, maar Bomans daarentegen werd helemaal depressief en is de ervaring eigenlijk nooit meer teboven gekomen.

    Ikzelf was ooit een paar dagen in het Amazonegebied en de stilte daar was een geweldige ervaring. Ik begreep niet waarom ik het met al die brulapen en -kikkers, krijsende vogels en zoemende insekten zo stil vond, totdat ik maanden later op de Veluwe rondliep en in de verte het verkeer hoorde voorbijrazen.

    Ik vind het heerlijk om alleen te zijn, en ik denk dat ik het op een eenzame plek goed zou kunnen uithouden. (Wel met internetaansluiting, graag.) ;)

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Soms zou je willen dat er op dat soort mensen een knop zat waarmee je ze uit kon zetten. Ik fantaseer wel eens dat ik een dergelijke paranormale gave heb, waar ik dan kwistig ge/misbruik van zou maken ;)
    En ik hoop dat je net zo onder de indruk bent van Dokter Glas als ikzelf.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Dat verhaal van Wolkers en Bomans was ik een vergeten, maar dat is inderdaad een heel saillant voorbeeld van hoe verschillend mensen stilte en alleen zijn beleven. Als Sara Maitland hiervan had geweten, had ze er vast over geschreven in haar boek.
    En frappant hoe anders het geluid van het oerwoud is dan het geluid van voorbijrazend verkeer. Toen ik nog in de Randstad woonde had ik geen moment stilte om me heen, want ik woonde vlakbij de A2 en de A28, maar als ik nu op zondagochtend vroeg op het Groningse platteland ga hardlopen hoor ik tijdenlang soms niets anders dan het ruisen van de wind en de vogels. Weldadig is dat.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. I am sure that we all need more periods of silence in our lives and reading books like this can inspire us to seek it out.  For me, the attempts are usually short-lived as there is so much to do.  This sounds like a useful book - good review too

    BeantwoordenVerwijderen
  6. You're right, there's always so much to do - for me, too. Reading is a sort of 'silent time' for me, as is running, but it's rather little if you compare it to spending several weeks in a cottage in Scotland. But who knows what I'll do one day. Sara Maitland's example has something very tempting about it.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Ja, dat boek staat ook op mijn lijstje. Rottumerplaat is nu op cd verkrijgbaar, heel erg de moeite waard. Heb nu Zusak aangeschaft omdat jij daar zo lovend over was, je bent een soort voorproever voor mij!

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Al vast veel plezier met Zusak. Ik ben erg benieuwd wat jij er van vindt.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Hoi Anna,

    Dit boek heb ik gekocht met de boekenbon die je me hebt gestuurd. Het blijkt een goede keus te zijn, want ik vind het een razend interessant boek. Ik heb me al vaak afgevraagd wat er gebeurt als je een langere tijd in stilte bent en dat wordt uitgebreid beschreven, met talloze verwijzingen naar ervaringen. Het lezen doe ik vrij langzaam, maar ik hoop hier over een tijdje wel een lovende blogpost over te schrijven :)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Wat een uitstekende aankoop, Barbara. Toevallig heb ik het boek laatst nog aan iemand cadeau gegeven, zo goed en interessant vind ik het. Geniet er in alle rust van!

      Verwijderen