dinsdag 14 juni 2011

Sf in Joburg

Lauren Beukes,
Zoo City (Zuid-Afrika 2010)
Roman, 416 pp.
Niet in het Nederlands verkrijgbaar


Een tijdje geleden heb ik me voorgenomen om zo nu en dan ook eens iets heel anders dan mijn gebruikelijke kost te lezen en het science-fiction-genre nader te verkennen. De resultaten zijn tot nu toe ietwat gemengd, maar met deze recente winnaar van de prestigieuze Arthur C. Clarkeprijs heb ik een hele goede greep gedaan. Dit boek is niet alleen heel anders dan wat ik normaal lees, het is gewoon een geweldige roman: een soort Raymond Chandler meets urban fantasy ofwel gritty science fiction noir ofwel een heel interessant, origineel brouwsel van de Zuidafrikaanse schrijfster Lauren Beukes, van wie ik tot nu toe nog nooit had gehoord.

Het verhaal speelt zich af in Johannesburg in maart 2011, maar het is net niet helemaal het Johannesburg zoals wij dat kennen. Ja, het is nog steeds een gewelddadige, gevaarlijke stad met deprimerende sloppenwijken, maar daarnaast is er iets heel eigenaardigs aan de hand in de wereld van dit boek, en niet alleen in Joburg. Ergens eind jaren negentig van de vorige eeuw kregen moordenaars ineens permanent gezelschap van een dier, met wie ze tegen wil en dank een soort symbiotische relatie krege. Als één van de eersten werd een Afghaanse krijgsheer voortaan plotseling steevast gesignaleerd met een penguin (!), waarvan niemand begreep waar die vandaan kwam (zie de film The Warlord and the Penguin: The Untold Story of Dehqan Balyat (2003), League Pictures, London). Niet alleen hadden allen die iemand hadden gedood nu altijd een aapje of een keffertje of een willekeurig ander dier . in hun kielzog, ze hadden ook zomaar een paranormale gave gekregen.

Zinzi December (een voormalige jounaliste wier Vroegere Leven grotendeels bestond uit sex & drugs & rock 'n roll) is verantwoordelijk voor de dood van haar broer en is de gevangenis uitgekomen met een luiaard op haar rug en de paranormale begaafdheid om verloren spullen terug te vinden. Ze woont tegenwoordig noodgedwongen in Zoo City, het ghetto in Johannesburg voor moordenaars, en heeft een eenvrouwsbedrijfje dat verloren dingen opspoort. Niet dat ze daar van kan bestaan, dus ze klust bij als emailscammer en doet zich samen met een handlanger bijvoorbeeld voor als een Afrikaanse prinses die na een uiterst traumatische revolutie nu probeert haar fortuin terug te krijgen en op die manier goedgelovige Amerikanen geld uit de zak klopt. Weer eens wat anders, niet waar?

Er ontspint zich een waar Raymond Chandlerverhaal, als Zinzi last krijgt van haar geweten en op wil houden met de emailscams. Om haar chanterende handlanger af te betalen, gaat ze tegen beter weten in op een verzoek om een verdwenen tieneridool te vinden en komt daarmee terecht in de uiterst ranzige wereld van eigentijdse showbiz - net zoiets als het Hollywood van Chandler van een halve eeuw geleden, maar dan gewelddadiger en heftiger.

Het is een tamelijk ingewikkeld verhaal met veel wendingen, maar ook afgezien van de spannende plot valt er veel van dit boek te genieten. Allereerst is daar de onvervalste hardboiled cynische stijl van Zinzi.
The tea tasted like stale horse piss drained through a homeless guy's sock, but I drank it anyway, if only because Sloth hissed at me when I tried to turf it surreptitiously into the exotic plastic orchid next to the couch.
Of deze:
She seems delighted to see us, smiling like she's had a sunbeam shoved down her throat.
Daarnaast is er het fenomeen van de dieren waarmee de moordenaars ineens opgezadeld zijn en waar ze niet zonder kunnen. Zijn ze het gevolg van milieuvervuiling, zoals één theorie luidt, moeten we ze vergelijken met de familiar van een heks, zijn de dieren een soort geweten of zijn ze een levend symbool van de schuld van de dader? En waarom heeft de een dan een mus en de ander een beer, om maar wat te noemen? En waar komen die paranormale gaven vandaan?
Lab studies have shown that some spells work through manipulating hormone levels, boosting seratonin or oxytocin or testosterone. Simple on/off equations. Most magic is more abstract. Capricious. It has a tendency to backfire. And the big stuff they promise, the Aids cures, bigger penises or death spells, are all placebo and nocebo, blessings and curses conjured up in your head. Not unlike glossy magazines, which also promise a better sex life, a better job, a better you. Trust me, I used to write those articles. And just look at me now.
De symboliek in dit boek is ambigu en voor meerdere uitleg vatbaar, zoals in elk goed boek. Ook goed is dat de zwarte humor en de oprechte tragiek onlosmakelijk met elkaar zijn verweven en dat het vaak onmogelijk is aan te wijzen is waar de humor ophoudt en de tragiek begint. Dood en verslaving en oorlog spelen allemaal een rol in de levens van de personages; geen van allen zijn ze al te sympathiek en bij sommigen vraag je je af hoeveel menselijkheid ze nog over hebben (vandaar misschien die dieren?), maar dat weerhoudt je er toch niet van om als lezer met Zinzi mee te leven. Daarnaast houdt Beukes de lezer goed op zijn qui vive door tussen het relaas van Zinzi door regelmatig even over te schakelen naar bijvoorbeeld een filmrecensie, naar  krantenberichten of naar emails, waarbij duidelijk wordt dat ze allerlei stijlen en stemmen virtuoos beheerst.

Zoo City is een wervelende roman voor de lezer met een sterke maag, een spannende pageturner voor iedereen die meer wil dan dat en bereid is zich daarvoor in te spannen - en één van de meest bijzondere boeken die ik de laatste tijd heb gelezen.

2 opmerkingen:

  1. Judith (Leeswammes)15 juni 2011 om 07:55

    Dit klinkt inderdaad heel apart. Ik houd wel van SF. Of dit echt wat voor mij is weet ik niet, maar het past wel in het rijtje van (twee!) Zuid-afrikaanse boeken die ik onlangs gelezen heb - dwz daarvóór las ik nooit Z-Afrikanen.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Judith, ik vroeg me ook af of dit wel iets voor mij was, maar zo nu en dan waag ik eens een gokje (zo van: Doe ook eens wild) en in dit geval pakte dat zeer goed uit.
    Er staan nog meer Zuidafrikaanse schrijvers op het programma. Ik denk dat ik binnenkort Summer van Coetzee ga lezen en wie weet nog een boek van Damon Galgut.

    BeantwoordenVerwijderen