vrijdag 26 oktober 2012

Een zeldzame parel

John Williams,
Stoner (VS 1965)
Roman, 288 pp.
In het Nederlands uitgebracht onder dezelfde titel


Soms kom je onverwacht een ware parel tegen; zo'n boek met een zachte, onopvallende, maar perfecte glans en afwerking, waar de massa schouderophalend aan voorbij loopt ("sàài"), maar dat de geduldige fijnproever vanaf de eerste bladzijden bekoort en beloont en betovert. Zo'n boek is Stoner, een ingehouden klassieker die na bijna 50 jaar nu ook eindelijk in het Nederlands is vertaald. Naar aanleiding daarvan verscheen er onlangs een zeer lovende bespreking in de boekenbijlage van NRC, die me er aan herinnerde dat ik dit boek toevallig in de oorspronkelijke versie sinds begin dit jaar in huis had en waardoor ik er onmiddellijk aan ben begonnen.

In een interview noemde de schrijver zijn hoofdpersoon, eenvoudige boerenzoon opgeklommen tot literatuurdocent, William Stoner, een "hero". Dit is niet een kwalificatie die meteen voor de hand ligt, want zoals we al op de allereerste bladzijde gewaar worden, heeft Stoner na zijn dood geen blijvende indruk nagelaten en kwam hij tijdens zijn carrière nooit verder dan Assistant Professor (in Nederlandse termen een gewone universitaire docent, dus geen hoogleraar). Hij had een ongelukkig huwelijk, een moeizame relatie met zijn enige dochter en werd tot op het eind op kleinzielige wijze dwars gezeten door het hoofd van de afdeling Engels. Toch vond Stoner zelf (en de schrijver met hem) dat hij helemaal geen slecht leven had gehad, en dat is meteen waar dit boek eigenlijk over gaat: over een integere man die stug doorging, die ondanks het gebrek aan een uitgesproken talent probeerde een zo goed mogelijk docent te zijn, en die zich met een door weinigen opgemerkte waardigheid overeind hield door zijn liefde voor de literatuur. Niet bepaald hip en het is een klein wonder dat John Williams hier zo'n aangrijpend en boeiend verhaal van heeft gemaakt.

Allereerst is er natuurlijk het perfecte proza. Williams schrijft en observeert zo precies en zo economisch en zo trefzeker, dat hij met weinig woorden heel veel oproept. Vroeg in het verhaal is er een scène die me in dat opzicht sterk trof: de jonge Stoner, die in 1910  met een beurs naar de universiteit is gestuurd om landbouwwetenschappen te studeren, wordt ineens geraakt door een Shakespearesonnet tijdens de verplichte lessen Engels, zoals hij nog nooit ergens in zijn leven ergens door geraakt is:
William Stoner realized that for several moments he had been holding his breath. He expelled it gently, minutely aware of his clothing moving upon his body as his breath went out of his lungs. He looked away from [the teacher] about the room. Light slanted from the windows and settled upon the faces of his fellow students, so that the illumination seemed to come from within them and go out against a dimness; a student blinked, and a thin shadow fell upon a cheek whose down had caught the sunlight. Stoner became aware that his fingers were unclenching their hard grip on his desk-top. He turned his hands about under his gaze, marveling at their brownness, at the intricate way the nails fit into his blunt finger-ends; he thought he could feel the blood flowing invisibly through the tiny veins and arteries, throbbing delicately and precariously from his fingertips through his body.
Het spirituele ontwaken van Stoner, na een jeugd waarin zijn gevoelens dood waren, is zo mooi indirect beschreven dat ik het niet kan laten deze hele passage te citeren. Je moet de passage bij voorkeur meerdere keren lezen en goed op je in laten werken, dan heeft hij het meeste effect. En er is een minstens even mooie echo van deze scène helemaal aan het eind, waar Stoner op zijn sterfbed ligt. Het was maar goed dat ik die niet in de trein las, want ik was er zeer door aangedaan. Zoals Hella een paar dagen geleden terecht schreef: dit is nou literatuur.

Maar ook de inhoud geeft dit boek zijn glans. Het laat ons, zonder een zweempje van predikerigheid, de waarde zien van integriteit en compassie, en van het vermogen om niet te veel te verlangen en juist de mooie momenten in het leven te koesteren. Die schaarse mooie momenten bestaan uit liefde en vriendschap. Er is een wat onhandige vriendschap met twee medestudenten die net zo min geschikt zijn voor een leven buiten de universiteit als Stoner. En er zijn een korte liefde voor een vrouw, een nooit uitgesproken liefde voor zijn eenvoudige hardwerkende ouders ("His mother regarded her life patiently, as if it were a long moment that she had to endure."), een liefde voor de universiteit en een liefde voor de onmodieuze literatuur van de middeleeuwen en de renaissance. En tenslotte zijn er de liefde en compassie van de schrijver voor een verre van volmaakte hoofdpersoon die niet goed weet hoe hij zijn emoties moet tonen, maar toch oprecht zijn best doet om er het beste van te maken.

Ik was zo getroffen door dit boek, dat ik het wel aan iedereen aan zou willen raden, maar dat moet ik vooral niet doen. Stoner is een ingetogen roman voor een heel klein gezelschap van fijnproevers die bereid zijn om dit boek langzaam en grondig te proeven, die subtiele smaakverschillen kunnen onderscheiden en die de juiste zorg en aandacht voor dit fijnbesnaarde boek willen opbrengen. De beloning is groot.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!

39 opmerkingen:

  1. prachtige bespreking! ik vind het inderdaad ook heel moeilijk om mensen dit boek aan te raden, het is zo'n klein en zo gemakkelijk om Stoner te zien als slachtoffer. een mooi boek met mooie ideeën. het blijft aan de deur kloppen..

    ik heb het ook in het Engels gelezen, en eigenlijk moet dat ook, denk ik, nu ik deze zin lees: ".. throbbing delicately and precariously from his fingertips through his body."
    je proeft het, niet?
    er zijn natuurlijk meer zinnen die zo fijn klinken (ik fluister het, expres). heel bijzonder.

    ja, nogmaals: prachtige bespreking!

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Hoi Anna, ik ga hem ook reserveren via de bibliotheek. Groet, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Bedankt voor je reactie, Kim. Het is altijd fijn als er meer mensen zijn die dergelijke juweeltjes kunnen waarderen; en het verbaast me gezien jouw eigen blog niks dat jij het boek al gelezen hebt en het ook prachtig vond.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Daar hebben ze het vast, Erik. Zelfs de dorpsboekhandel in de plaats waar mijn ouders wonen hadden het liggen (in de Nederlandse vertaling dan). Ik heb het meteen aan mijn moeder aangesmeerd.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Stoner is besteld! Na deze bespreking kon ik die niet langer laten wachten, het lijkt me een prachtig boek.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Verbijsterend mooi inderdaad. Goeie bespreking Anna!

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Alvast veel plezier, Bettina. Jij behoort volgens mij zonder meer tot de doelgroep van dit boek.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Dank je, Hella. Het is meestal veel gemakkelijker een boek af te breken dan er lyrisch over te zijn, maar over dit boek is zoveel te vertellen dat de bespreking bijna vanzelf kwam. Ik had er nog wel veel meer over kunnen schrijven.
    Ik heb trouwens ook meteen een andere roman van Williams gekocht: Augustus, over de gelijknamige Romeinse keizer.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Ik las in het begin van dit jaar al een prachtige engelstalige bespreking op één van mijn favoriete engelse boekenblogs, A Guy's moleskine notebook (http://mattviews.wordpress.com/2012/01/07/428-stoner-john-williams/). Hij zegt iets wat jij eigenlijk ook zegt: Every once in a while comes a novel that is so remarkable in its quality that it stands out not only as an example of what literature (well-written fiction) should be, but also as a satisfying reading experience all by itself.
    Omdat ik mij erg kan vinden in zijn literaire smaak had ik dit boek natuurlijk onmiddellijk aangeschaft maar tot nu toe nog niet gelezen. Toch maar weer een beetje naar voren geschoven nu ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Nou, een gedegen review hoor. Als ik naar de cover kijk lijkt het of ik mijn vader zie ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
  11. Mooie bespreking, Anna. Weet niet wanneer ik er aan toe kom, maar Stoner gaat onherroepelijk op de lijst...

    BeantwoordenVerwijderen
  12. Na deze bespreking moest ik het boek wel bestellen Anna, al was het alleen maar om tot jouw kleine gezelschap van fijnproevers te horen ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
  13. Joke, wat leuk dat jij het boek ook al in huis had. Bewaar het voor als je echt de tijd hebt om er van te genieten, zoals je een exquise doos bonbons bewaart voor het juiste moment (niet dat ik in staat ben om bonbons te bewaren, al dan niet exquise, maar andere mensen schijnen dat wel te kunnen).

    BeantwoordenVerwijderen
  14. Wat bijzonder, Aritha. Ik vind het persoonlijk een erg mooi omslag dat zeer goed bij de inhoud past.

    BeantwoordenVerwijderen
  15. En op een dag kom je er dan ook echt aan toe, Koen. Het boek stond al een paar jaar op mijn lijstje voordat ik het aanschafte en toen heeft het nog even geduurd voordat ik het las.

    BeantwoordenVerwijderen
  16. ...juichende kritieken op Audible voor de audio - versie van het boek

    Leon

    BeantwoordenVerwijderen
  17. Wauw, zelfs daar. Alhoewel ik je wel moet waarschuwen, Leon: dit is niet echt een boek dat je druk multitaskend en harkend en klussend tot je kunt nemen ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
  18. Hoi Anna, tot mijn verbazing is het boek alleen (misschien) te leen via het IBL. Dan kan ik het beter maar gelijk kopen als ik het tweedehands tegenkom. Groet, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
  19. Erik, de Engelse versie is via Amazon Market Place (op amazon.co.uk) voor ongeveer een tientje (inclusief verzendkosten) nieuw te koop bij o.m. Aphrohead, als je daar belangstelling voor hebt. Tweedehands exemplaren van de Nederlandse versie zullen misschien wat langer op zich laten wachten, omdat die nog maar net uit is.
    Zelf heb ik de Amerikaanse eboek-uitgave.

    BeantwoordenVerwijderen
  20. Dag Anna, door jouw recensie ben ik het boek gaan lezen en ik vond het een geweldige leeservaring. Het is zonder twijfel één van de mooiste boeken die ik ooit heb gelezen. En ik heb dat helemaal aan jouw blog te danken. Hartelijk dank daarvoor.

    BeantwoordenVerwijderen
  21. Graag gedaan, Monika. Ik op mijn beurt vind het geweldig als mensen n.a.v. mijn bespreking een boek gaan lezen en er dan net zo van genieten als ik.

    BeantwoordenVerwijderen
  22. Hoi Anna, ik heb het boek inmiddels ook gelezen. Het is inderdaad een zeer prettig geschreven en goed leesbaar boek. Ik heb het in het Nederlands gelezen en vind het zeer goed, maar net geen meesterwerk (****), daarvoor gebeurt er misschien net iets te weinig. Het kan natuurlijk ook zijn dat de Nederlandse vertaling net iets minder indruk maakt dan het origineel. Groet, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
  23. Goed om te horen dat je het boek ook mooi vond, Erik. En als je het belangrijk vindt dat er redelijk wat gebeurt in een boek, dan is dit inderdaad geen meesterwerk ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
  24. Heb Stoner eindelijk ook gelezen (het lag al een tijd te lonken op het nachtkastje). Prachtig, prachtig, prachtig. Een van de toppers van dit jaar. Steengoede bespreking ook weer. Dank!

    BeantwoordenVerwijderen
  25. Maaike, het is ook één van de toppers van mijn jaar. Wist je dat onze gemeenschappelijke kennis Ton Heuvelmans bezig is een andere John Williams te vertalen (Butcher's Crossing) en daarna doorgaat met Augustus?

    BeantwoordenVerwijderen
  26. Nee, dat wist ik niet. Ik wist wel dat zijn overbuurman Stoner heeft vertaald. De klussen blijven dus in hetzelfde dorp. :-) Ben jaloers op Ton en Edzard!

    BeantwoordenVerwijderen
  27. Ik vond het ook een geweldig boek. Ik heb het in het Nederlands gelezen,Olga in het Engels. Ik ben benieuwd wat de lezers van de vertaling vinden. Bert

    BeantwoordenVerwijderen
  28. Goed om te horen, Bert. Wat vond jij zelf van de vertaling? Kon je merken dat het vertaald was uit een andere taal (ik heb dat soms met een boek en vind dat heel vervelend) of vloeide het Nederlands als het ware heel natuurlijk?

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik (Bert) heb de Nederlandse uitgave van Lebowski Publishers, Amsterdam 2012 gebruikt. Nxx geeft de pagina in de Nederlandse vertaling aan. Exx voor de Engelse uitgave. De Engelse uitgave was van Vintage Book 2012
      N16 een zwerm stakige kippen? Stakig? Is dat een Nederlands woord?
      N20 ”Onder zijn ontzag werd hij plotseling een geborgenheid gewaar ” Ik kan me daar weinig bij voorstellen. E7 Beneath his awe, he had a sudden sense of security
      N21 Wij slaan bladzijden om, we slaan geen pagina’s om.
      N23/E10 de meeste studenten vreesden hem….Wij zeggen..waren bang voor hem,
      N39E25 Stoner, Master en Finch ontmoeten elkaar op vrijdagmiddagen Zij legden geen bekentenissen af. Voor They had no confidences. Ik denk dat ze geen vertrouwelijke zaken bespraken.
      N127 Ik vroeg hem niet op de akker te werken. E106.I asked him not to go out in the field. Ik denk dat wij zeggen: ik vroeg hem niet op het land te werken.
      N144. Verbijsterd kwam Edith uit haar stoel ……Dit moet zijn Verbijsterd kwam Grace uit haar stoel

      Verwijderen
    2. Ah, niet bepaald een vlekkeloze vertaling dus, maar eentje waar het originele Engels zo nu en dan doorheen schemert. Daarom lees ik Engelse boeken alleen in de oorspronkelijke taal. Anders ben ik veel te veel bezig om me af te vragen wat er in het origineel gestaan zou hebben, als ik een onhandige zin tegenkom ;-)

      Verwijderen
  29. Dag Anna, Ik heb naar aanleiding van je bespreking dit boek met mijn kerst 'pakket' besteld en heb er zeker geen spijt van. Heb het net uit en moet het nog even verwerken, erg mooi.

    BeantwoordenVerwijderen
  30. Peter, dat is een uitstekende besteding van je kerstpakket. Heel wat beter dan een kalkoen en amandelstaaf, als je het mij vraagt ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
  31. Hoi Anna,

    na het lezen van jouw bespreking kan het niet anders of de 53 andere ongelezen boeken zullen nog even moeten wachten!

    BeantwoordenVerwijderen
  32. Hoi Anna, precies de passage die jij citeert, maakt voor mij duidelijk waarom dit zo'n goed boek is (maar ja, ik ben letterkundige...). Ik heb de Nederlandse vertaling gelezen en heb me geen moment gestoord aan de taal. Sterker nog, ik heb ervan genoten.

    BeantwoordenVerwijderen
  33. Hoi Jos, als jij zegt dat het een goede vertaling is, dan is het zo. Dan hebben we dat hierbij definitief vastgesteld ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
  34. Dag Anna, ik heb 'Stoner' in één adem uitgelezen. Wat een bijzonder boek. En wat een bijzondere moment van aanbeveling: in een boekwinkel in het Canadese Lake Louise City nota bene! Om niet te vergeten. Niet het boek en niet de reis door Canada. Met hartelijke groet Anja

    BeantwoordenVerwijderen
  35. Dag Anja, wat fijn dat mijn aanbeveling in Lake Louise in goede aarde is gevallen. Ik had al zo'n vermoeden dat het helemaal een boek voor jou was. En leuk dat het boek jou nu altijd aan Canada en Lake Louise zal doen denken: een veel mooiere souvenir dan een mok met een eland erop.

    BeantwoordenVerwijderen