maandag 2 april 2018

Kunt u nog zweven, zweef dan mee

Stine Jensen, Go East: Een filosoof reist door de 
wereld van yoga, mindfulness en spiritualiteit (Nl 2015)
Filosofie, autobiografie, 229 pp.

Er was eens een druilerige donderdagmiddag, ofwel: hoe Anna thuiskwam met een gesigneerd exemplaar van dit boek.

Het was dus een druilerige donderdagmiddag op kantoor, net 14 uur geweest, en nog twee uur te gaan voordat mijn weekend begon. Als ik op tijd wilde zijn voor de lezing waar ik me voor op had gegeven moest ik zo meteen vertrekken. Alleen, ik had geen zin om door de regen naar het zalencentrum te fietsen. Kon ik bij nader inzien niet veel beter  doorprutsen aan dat ingewikkelde contract dat binnenkort af moest? Dat scheelde maandag weer een hoop werk. Maar ja, niet-gaan was aso. De gratis kaartjes voor de lezing waren immers al tijden geleden uitverkocht geweest. Collega van een andere afdeling gemaild of ze mee ging, dan moest ik wel. Geen reactie. Dat deed de deur dicht. Ik haalde de lezing uit mijn agenda en ging er eens goed voor zitten: dat contract ging vanmiddag nog af komen. Net op dat moment verscheen er een andere collega in de deuropening. 'Ga jij soms toevallig naar die lezing?' Yes! Het moest dus toch zo zijn.

Katten zijn jaloersmakend goed in yoga...
Soepel lijf
En aldus kwam ik bij de door mijn werkgever georganiseerde lezing van Stine Jensen terecht. Ik wist op dat moment al niet eens meer waar het over zou gaan, maar het bleek een leuk onderwerp te zijn: het tegenwoordig nogal modieuze wereldje van de yoga, mindfulness en spiritualiteit, bekeken door de ogen van een filosofiedocent en televisiemaker. Ik doe zelf al meer dan 40 jaar aan yoga (met grote tussenpozen, dat wel) om mijn lijf soepel te houden, en ik ben tegenwoordig zelfs aan de mindfulness. Toen ik namelijk in mei 2016 terugkwam van een reisje door het boeddhistische Bhutan, bood mijn werkgever net een gratis cursus mindfulness onder werktijd aan. Omdat dat een begrip uit het boeddhisme is, was ik nieuwsgierig wat dat nou precies inhield. Onder het motto 'doe eens wild' belandde ik op de cursus en zo werd ik tot mijn eigen verrassing warempel enthousiast over mindfulness-meditatie. Maar zweven doe ik nog steeds niet. Kom bij mij niet met chakra's of 'inner goddesses' aan, want dan haak ik af.

... en mediteren doen ze ook moeiteloos.
Onderhoudend en humoristisch
Terug naar Stine Jensen. Iedereen scheen haar van een populair tv-programma te kennen waar ze net aan mee had gedaan (Wie is de mol?), maar dat was volledig langs mij heen gegaan. Wel begreep ik nu waarom de lezing zo snel uitverkocht was. Ook begreep ik al gauw wat een filosofe in een populair tv-programma deed: Jensen is een frisse verschijning, een vlotte, onderhoudende spreker en een slimme tante die de aandacht van de zaal moeiteloos vast weet te houden, met een betoog vol humor en persoonlijke anekdotes. Een dergelijk betoog is dit boek ook (dat we na afloop gesigneerd en wel cadeau kregen) en het leest zo prettig en gemakkelijk weg, dat ik in het anderhalve middag uit had. Het nadeel daarvan is, zoals wel meer met super-onderhoudende boeken, dat je nergens gedwongen wordt om stil te staan en na te denken over wat de schrijver betoogt, en dat de leeservaring daardoor aan de vluchtige kant is. Het is daarom maar goed dat ik er iets over moet schrijven, want nu word ik toch nog gedwongen om erover na te denken.

De Beatles en de Maharishi Mahesh Yogi in de jaren zestig
Veroostersing
Jensen doet zelf al jaren met grote overgave aan yoga, volgde een intensieve cursus voor docent en knapte er naar eigen zeggen flink van op, nadat ze eerder afgeknapt was op haar hectische leven, relatie-ellende en een daarop volgend nieuw bestaan als alleenstaande moeder. Aan de hand van haar eigen ervaringen neemt ze de huidige belangstelling voor spirituele onderwerpen onder de loep. Ze onderzoekt of sprake is van 'veroostersing' van onze samenleving, wat de verschillen zijn met de eerdere modegolf uit de jaren zestig en de New Age uit de jaren negentig, maar gaat ook in op meer filosofische vraagstukken. Wat zijn bijvoorbeeld de kenmerken van een sekte, en voldoet haar eigen yogaschool (compleet met Amerikaanse goeroe) daar misschien wel aan en is ze nu gehersenspoeld? Kom je door regelmatig mediteren inderdaad op een hoger bewustzijn, en blijkt dat ook echt uit hersenonderzoek?

Hoger bewustzijn door meditatie?
Bestaat het 'ik'?
Een extra interessant onderwerp, waar je momenteel ook in de serieuze literatuur regelmatig over leest, is of het 'ego' (of het 'ik') daadwerkelijk bestaat of dat dat gewoon een illusie is, zoals het boeddhisme stelt, zodat het zinloos is om er aan vast te houden, en loslaten van deze illusie bevrijding en rust brengt. Ook een stroming binnen de moderne neurowetenschappen beweert dat het 'ik' niet meer is dan een bijproduct van onze denkprocessen, een verhaal dat we onszelf vertellen, en niet iets dat echt bestaat, zoals bijvoorbeeld het hart. Heel diep gaat Jensen daar niet op in, maar het is wel intrigerend dat je vanuit twee geheel verschillende invalshoeken tot een soortgelijke conclusie kunt komen. Welke conclusie de juiste is, weet ik uiteraard ook niet, maar er bij stil staan is erg interessant.

Geruststellend vond ik wel, dat Jensen, ondanks haar fanatieke yogabeoefening, steeds nuchter blijft. In het kader van het verhaal over het 'ik' haalt ze de Amerikaanse hersenwetenschapper Julian Paul Keenan aan, die zegt dat ijshockeyen en vissen net zo goed werken als mediteren, maar daarbij tevens uitlegt waarom mediteren wel degelijk zinvol is:
Volgens hem is het niet zo dat je bij meditatie in een 'hoger' bewustzijn komt of bepaalde 'hogere' hersengebieden activeert, maar dat je bepaalde hersengebieden juist deactiveert en blokkeert. En dat zijn precies die hersengebieden die zich druk maken over de manifestatie van het zelf of het 'ego'. Volgens Keenan kom je bij meditatie terecht in het 'reptielenbrein', waarbij je het deel van het bewustzijn dat is de weer is met vergelijken, oordelen en narratie blokkeert.
Uit eigen ervaring weet ik inmiddels dat dat inderdaad rust en helderheid geeft, zelfs als je maar 10 minuten per dag mediteert (alleen moet ik er wel bij zeggen dat je dan pas echt resultaat krijgt na een maand of twee).

Goddelijke energie
Jensen, die naast filosofie ook literatuurwetenschap heeft gestudeerd (in Groningen), duikt vervolgens de populaire 'spirituele' literatuur in. Van al te hoog niveau is die niet. Er is weinig originaliteit, het moet vooral meteen aanspreken (zie de gedichten van de waanzinnig populaire Instagram-dichteres Rupi Kaur) en, waar Jensen nogal om moet glimlachen: er is sprake van niets minder dan goddelijke inspiratie:
Het zalige voor spirituele auteurs is dat hun gedichten gewoon 'gebeuren'of hun 'overkomen' - er zit nooit iemand te ploeteren of te zweten op een tekst (al was dat, gelet op de literaire kwaliteiten, misschien wel aanbevelenswaardig geweest). Wie de goddelijke energie 'ontvangt' hoeft alleen maar de pen op het papier te laten rusten waarna alle woorden als vanzelf gaan stromen.
Knotje, seks en eenheidsworst
Het bovenstaande is maar een greep uit de onderwerpen die in dit leuke boek de revue passeren. Ben je bijvoorbeeld ook zo benieuwd waar dat knotje bij mannelijke hipsters ineens vandaan is gekomen een paar jaar geleden? Wat kundalini-yoga en seks met elkaar te hebben? Waarom eenheidsdenken iets heel anders is dan eenheidsworst? Lees dan dit boek, want Stine Jensen geeft het antwoord!

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.

10 opmerkingen:

  1. "Ook een stroming binnen de moderne neurowetenschappen beweert dat het 'ik' niet meer is dan een bijproduct van onze denkprocessen"

    Ik ben me een beetje aan het verdiepen in het onderwerp non-dualiteit, waar dit idee een onderdeel van is. Het gaat vrij ver en stelt dat alles hier op aarde 'één' is. Een aanrader is in dit geval een klein beknopt boekje van Paul Smit, getiteld Verlichting voor luie mensen. Het legt de principes van non-dualiteit heel helder uit. Heel boeiend, maar je kunt er zeker ook vraagtekens bij plaatsen.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Bedankt voor de tip, Joke! Toevallig was ik dit boekje onlangs al een keer tegengekomen, me afvragend of het wat voor mij was, maar nu heb ik het meteen op de verlanglijst gezet.

      Verwijderen
  2. Wat leuk dat jouw werkgever dit soort mogelijkheden biedt, en je haalt er allicht iets uit waar je wat mee kunt. Dit lijkt me één van die boeken waarin dingen helder worden uitgelegd, maar ook met de nodige relativering, die er soms heel erg aan ontbreekt.

    Groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Precies, het is niet zo'n ongeloofwaardig hallelujah-verhaal, maar een verkenning van de persoonlijke ervaring waarbij de kritische blik van de wetenschapper op de juiste wijze wordt ingeschakeld. Persoonlijk ben ik ook enthousiast over yoga en mindfulness, maar ik zie ze niet simplistisch als wondermiddelen die nu meteen alle problemen de wereld uit helpen. Gelukkig heeft Jensen dezelfde visie.

      Verwijderen
  3. Wat een leuke bespreking, Anna. Ik had dit boek al zien passeren, maar dacht dat het erg zweverig zou zijn. Misschien ga ik het toch eens lezen (het liefst in een hangmat in een zomerse tuin, ben jij daar ook zo aan toe ondertussen?)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Je zult het vast en zeker een prettig boek vinden, Jacqueline, en ik ik denk eigenlijk dat het uitstekend tot zijn recht zou komen in een hangmat.
      Zelf ben ik aan het aftellen: over 17 dagen zit ik in het vliegtuig naar een zonnig, exotisch land met een veel aangenamer tempo dan hier.

      Verwijderen
    2. Laat me eens raden. Ga je naar Ethiopië? :-)

      Verwijderen
    3. O verhip! En ik maar denken dat ik dat geheim kon houden :-(

      Verwijderen
  4. Ik wens je alvast een heel fijne reis!

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Ook ik wens je alvast een heel goede reis toe, het levert voor jou waarschijnlijk weer een heel mooie ervaring op (dat ik hoop ik iig) en voor ons een fijn leesverslag!

    Groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen