woensdag 7 maart 2018

Meeleven met niet-bestaande mensen

Ik kan intens meeleven met personages in een roman (of een film). Dat vind ik een teken van goed schrijverschap: dat een auteur het voor elkaar krijgt dat lezers zo overtuigd worden door wat hij of zij schrijft, dat ze zich betrokken voelen bij het lot van geheel fictieve mensen. Je kent dat vast wel: dat je ontzettend graag wilt dat het met een niet-bestaand wezen goed afloopt, dat je het vreselijk vindt als deze verzonnen persoon door groot onheil wordt getroffen, of dat je het gevoel hebt dat je er zelf bij bent als er iets spannends gebeurt zodat je verkrampt en met bonkend hart in je stoel zit.

Extra gretig door betrokkenheid
Nu is het gemakkelijker om mee te leven met mensen die op jezelf lijken én sympathiek zijn - het creëren van zulke hoofdpersonen is daarom veel minder risicovol voor een schrijver. Maar ik kan me ook zeer betrokken voelen (om een paar recente voorbeelden te geven) bij een bejaarde vrouw in Beiroet, een Russische aristocraat, of de cocaïne snuivende echtgenote van een drugshandelaar. Die betrokkenheid maakt de lees- of kijkervaring veel intenser en ik zie dat als een grote verdienste van de schrijver (of de filmmaker). Het is voor mij sowieso een van de aanbevelenswaardige punten van fictie: uitgenodigd worden om je in te leven in anderen, ook anderen die niet op jou lijken en niet tot de eigen kring behoren. Bovendien verhoogt die betrokkenheid de interesse voor het verhaal. Als het je echt uitmaakt wat er met de personages gebeurt, lees je extra gretig door.

Of niet?
Tot nu toe was ik er bijna automatisch (zonder daar ooit lang bij stil te staan) van uitgegaan dat iedereen meeleeft met goed neergezette fictieve personages. Totdat me in een stukje van een andere blogger over een boek dat ik net besproken had, ineens opviel, dat hij niks zei over hoe knap en levensecht de hoofdpersoon was neergezet en hoezeer dat de kwaliteit van het boek verhoogde. Zowel ikzelf als weer een andere blogger hadden flink met dit personage meegeleefd. Toen ik daarnaar vroeg, bleek dat deze blogger zelden meeleeft met romanpersonages en dat de meesten ver van hem afstaan.

En toen realiseerde ik me weer eens wat ik natuurlijk best weet, maar waar ik me soms onvoldoende van bewust ben, namelijk dat we allemaal op een verschillende manier lezen en verschillende dingen uit een roman halen. Ook begon ik me toen ineens af te vragen of het niet kunnen meeleven misschien de reden is dat sommige mensen (vooral mannen) niks met romans hebben maar alleen non-fictie lezen.

Laat het me weten!
Hoe zit dat bij jullie, geachte lezers? Ik ben heel benieuwd hoe jullie romanpersonages ervaren. Herkennen jullie het meeleefgevoel dat ik in de eerste alinea beschrijf of zegt het jullie weinig? Kunnen jullie soms tot tranen toe geroerd worden, zoals ik, of komt dat zelden of nooit voor en vinden jullie snotteraars idioten? Kennen jullie mensen in je omgeving die het meeleven met romanpersonages ook niks zegt en die daarom geen fictie lezen?

En (voor de meelevers:) bij wat voor personages voelen jullie je vooral betrokken? Wat zijn de factoren die dat effect teweeg brengen? Gaat het dan vooral om types die op jezelf lijken en een zelfde soort leven leiden, of maakt dat niet per se uit? Waren jullie als kind meevoelender of juist als volwassen lezer? Zit daar ontwikkeling in?

Ik ben heel nieuwsgierig wat jullie over dit onderwerp te melden hebben.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. 

15 opmerkingen:

  1. Ik kan enorm meeleven met fictieve personen en dat is juist waarom ik zo graag romans lees. Ik hoop er ook empathischer van te worden, door te lezen over personages die heel anders zijn dan ik. Zo vind ik Kluun eigenlijk een eikel omdat hij vreemdging, maar door zijn boek 'Komt een vrouw bij de dokter' kon ik toch heel goed begrijpen waarom hij dat deed.

    Mijn echtgenoot leest zelden fictie, maar hij is wel een gevoelige man die zich prima kan inleven in anderen. Dus je theorie gaat niet altijd op, al zou het best kunnen dat dat een reden is dat sommige mensen/mannen liever non-fictie lezen. Het klinkt in elk geval wel logisch ;)

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Ik vind het afhankelijk van de roman. Soms kan ik prima leven met afstandelijkheid, soms ervaar ik het als een gebrek aan kwaliteit wanneer de auteur er niet in slaagt mij te laten meeleven.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Leuke vraag. Niet vaak op deze manier over nagedacht.
    . . . (maar even terzijde: is het niet een beetje cliché om te denken dat vrouwen (meervoud) anders lezen dan mannen (meervoud) . . . u2 ??)
    Nu ik er aan denk - volgens mij zit het bij mij andersom. Ik identificeer me (meer of minder) met de hoofdpersoon, in geval van minder is het boek al snel ook minder hoog op mijn favorietenlijst.
    Maar dat andersom zit er in dat ik niet zozeer eenk dat die hoofdpersoon op mij "lijkt"/ "net als ik", maar dat ik op die hoofdpersoon ga lijken / hem of haar wordt gedurende het avontuur / het leven waar ik in stap.
    Ik verlaat tijdelijk (soms wat langer) mijn leventje als het ware. Dat betekent ook dat ik, om met jou te spreken, kan snotteren of nog tijden van slag kan zijn omdat het met "mij" verkeerd of anderszins afloopt.
    Dat kan evenzeer met een fantasiefiguur uit een sprookje, een feel-a-like mens als met een dier als schildpad Timothy van Verlyn Klinkenborg. Het was sterker in mijn jonge jaren - dan was ik echt onbereikbaar (je verleest je verstand nog, zeiden ze dan)
    En ik lees ook non-fictie
    (Maar ja, zoals Reve, die ik meestal trouwens onleesbaar vind, al terecht opmerkte "Echt gebeurd is geen excuus".

    BeantwoordenVerwijderen
  4. . . . eenk moest zijn denk . . en gebeurd slipte er onnadenkend tussendoor

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Ik ben een heel erge 'meelever' en dat hoeft niet iemand (of iets!) Te zijn waar ik me mee identificeer, maar wel iemand die 'iets heeft' wat bij mij iets raakt. Ik kan ook erg meeleven met een (vermenselijkt) dier. Maar alles hangt af van hoe het geschreven is; de schrijver moet ervoor zorgen dat ik er niet meer bij stilsta dat ik lees over een personage en niet een werkelijk bestaand mens. Ik heb zelfs wel eens meegeleefd met een draak (in de Wetten van de magie van Terry Goodkind). Janken om een personage doe ik ook wel eens ja ;-)
    Als kind had ik dat meeleven nog veel erger, daarom lees je als kind denk ik zo 'intens', iets wat later eigenlijk nooit meer lukt.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Volgens mij neig ik dan naar die mannen die meer non-fictie lezen..niet omdat ik niet van fictie houdt of niet kan meeleven, ik heb prachtige fictie gelezen en veel karakters blijven mij heel erg bij en ik leef mee, maar niet tot tranen toe, dat dan weer niet. Ik blijf ook echt wel fictie lezen maar merk zelf dat ik echt meer naar non-fictie neig vanwege mijn niet aflatende nieuwsgierigheid naar personen die hebben geleefd (vandaar onevenredig veel biografieën), naar geschiedenis, naar muziek etc. Of ik dan weer 'meeleef' met de hoofdpersoon van zo'n (auto)biografie; ik denk het wel, maar dan wel weer met meer afstand dan bij hoofdpersonen uit een fictie-boek.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Ik laat me graag meeslepen door de karakters uit romans, het betekent voor mij veel leesplezier. Het geslacht maakt niet veel uit, het gebeurt door de twee mannen uit het ultieme jongensboek 'de ontdekking van de hemel', maar ook door Minnie uit 'de consequenties'. Ik waardeer het vakmanschap van de schrijver (beide m/v) als de mate van identificatie een zeker ritme heeft waarin ruimte is voor beschouwing, zodat het niet is als een klassieke Hollywoodfilm uit de jaren vijftig. Maar het is een wisselwerking, het is ook leesvaardigheid. De ene keer sluit dat beter aan bij het talent van de auteur dan de andere. Hoeveel tijd neem ik voor een boek, hoeveel rust is nodig?

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Ik kan zeker enorm meeleven met personages in een roman. Vroeger toen ik jong was nog meer, ik heb gehuild toen Jet doodging in Schoolidyllen!! En ik kan nog in tranen een roman lezen.
    Tegenwoordig hoeft een personage niet op mij te lijken, maar ik moet me wel in iemand kunnen verplaatsen. Iemand kan ook een slecht persoon zijn/ iemand die slechte dingen doet, maar moet wel een paar karaktereigenschappen hebben die daar balans in brengen. Het ligt dus denk ik aan de schrijver of die in staat is om er een mooi personage van te maken dat geen karikatuur is. Ik heb alleen moeite met mensen bij wie de moraal niet klopt, of tenminste, bij wie ik vind dat het niet klopt. Bij Het bezoek van de lijfarts vond ik de lijfarts een laffe donder, waar ik helemaal niks mee had.
    Maar over het algemeen, ja ik leef veel en graag mee met roman personages of zelfs dieren. De konijnen in Waterschapsheuvel staan heel dicht bij me door het goede schrijven van Richard Adams, terwijl je dat van konijnen niet zou verwachten.
    Ik lees overigens ook graag non-fictie, maar dan wel heel veel biografieen, dus ook weer mensen waarbij ik mee kan leven :-) Ik lees niet veel non-fictie over 'droge' onderwerpen waar geen mensen aan te pas komen.
    Groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Wat een leuke vraag, ik moet diep nadenken over de verschillende aspekten ervan. Ik lees nu A Gentleman in Moscow en leef ontzettend mee met graaf Rostov, en ook met verschillende andere personages. Tegelijk voel ik een zekere afstand die – denk ik - te maken heeft met de archaïsche manier van schrijven. Heel anders was de beleving met An Unnecessary Woman, bij wie ik echt onder de huid kroop (of zij bij mij). Met de asielzoeker van Rodaan al Galidi leefde ik weer op een andere manier mee, het bevroeg meer mijn menszijn in het huidige tijdsgewricht, het dwong me om standpunten in te nemen. De Thuiswacht was zo afstandelijk geschreven (de stijl van de jaren vijftig én het onderwerp) dat ik er als vanzelf heel analytisch naar keek, in plaats van mee te leven. Bij In Extremis stapte de schrijver-annex-ikfiguur té aandachttrekkend op het podium, terwijl zijn stervende moeder wat mij betreft veel meer aandacht verdiende.
    Dus de stijl kan het meeleven in de weg staan, en het meeleven kan gebaseerd zijn op herkenning of erkenning. Het is bijna altijd zo dat als een schrijver zijn (vaak 'zijn' maar niet altijd) literaturelurige kunstjes op de voorgrond zet, de personages mij geen bal meer kunnen schelen.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Hartelijk dank, iedereen, voor de interessante en uitgebreide reacties! Die hebben me weer flink aan het denken gezet. Het lijkt erop dat voor de meeste lezers personages waar je mee kunt meeleven het leesplezier aanzienlijk verhogen, maar dat meeleven niet altijd per se hoeft. Daar kan ik mij wel in vinden; soms heeft een boek zo'n bijzondere sfeer, zo'n intrigerend verhaal of zijn er zulke schitterende ideeën in verstopt dat een zekere afstand van de personages geen probleem is.
    Moet je als lezer in zekere mate empathisch zijn om mee te leven? Ik denk het wel. Je moet in ieder geval nieuwsgierig zijn naar wat andere mensen beweegt en hoe ze in elkaar zitten, niet alleen naar wat ze doen en meemaken. Want daar kun je ook biografieën en geschiedenisboeken voor lezen. Ik denk zeker dat een auteur die erin slaagt de lezer zich in te laten leven in personages die helemaal niet zo op hem/haar lijken er tevens in slaagt begrip voor zulke personages te kweken. Voor mij is dat ook één van geneugten van het roman lezen, dat extra inzicht, dat extra begrip.
    Maar ik denk niet dat belangstelling voor anderen voldoende is; ik vermoed ik dat er meer meespeelt, namelijk verbeeldingsvermogen. In dat verband vind ik het interessant dat veel van jullie hetzelfde hebben als ik: dat je als kind gemakkelijker in de huid van een fictief iemand kruipt dan als volwassene. Zou dat komen doordat kinderen veel meer fantasie hebben? Dat ze nog niet de beperkingen van de realiteit hebben leren kennen en daardoor met groot gemak zelfs een dierlijk personage 'inkleuren' zodat ze helemaal meevoelen en zich ermee identificeren? Ik vermoed dat lezers met meer fantasie en verbeeldingsvermogen dat identificeren met een boekfiguur sneller en heftiger zullen doen. En dat vind ik zo mooi aan boeken (en daarom geef ik er de voorkeur aan boven films die dat veel minder sterk hebben): dat ze niet af zijn zodra ze gedrukt zijn, maar dat er nog een heel belangrijk tweede scheppingsproces plaats vindt in het hoofd van de lezer.

    BeantwoordenVerwijderen
  11. Mosterd na de maaltijd, en waarschijnlijk een open deur: maar ik ben ook een meelever (en meehuiler). Blijkt trouwens een aspect van hooggevoeligheid te zijn. Als ik een boek lees waarin ik me met niemand kan verbinden, leg ik het boek ook weg. Zo ben ik dan ook weer! (En ik kan ook geweldig meeleven met TVseries trouwens, zelfs met mijn guilty pleasures als "Ik vertrek" of "Memories" waarom ik thuis altijd word uitgelachen) (Heel slecht voor mijn imago, trouwens deze reactie) Kortom: meeleven of niet meeleven, that's the question. En als ik niet kan meeleven dan doet dat de boeken dicht!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Interessant is dat, dat zoiets voor de een niet uitmaakt en voor ander een sine qua non is. Grappig genoeg ben ik net begonnen aan een verhaal met allemaal ontzettend onsympathieke personages, die evident niet zijn bedoeld om mee te lezen, maar waarin je juist doorleest omdat je wilt dat ze lekker hun trekken thuis krijgen. De schrijver kennende gaat dat zeker gebeuren, wat weer een een heel ander soort voldoening geeft ;-)

      Verwijderen
    2. "mee te lezen" moet natuurlijk zijn mee te leven". Stom.

      Verwijderen
  12. Lezen of leven: niet eens zo'n groot verschil toch in ons geval?!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Grappig dat je dat zegt. Toen ik jaren geleden eens aan iemand vroeg waarom hij nooit boeken las, zei hij dat hij liever leefde, met een air alsof zijn bestaan één bonk sex & drugs & rock'n roll was, terwijl het de allerbraafste allerburgerlijkste allersaaiste persoon was die ik ooit heb gekend. Als-ie romans had gelezen, had-ie misschien nog eens een interessant idee gekregen ;-)

      Verwijderen